معاملات گواهي سپرده شمش طلا به زودي در بورس كالاي ايران راه اندازي مي‌شود تا پس از گواهي سكه ابزار ديگري براي افزايش عمق اين بازار ايجاد شود. حضور بيشتر معامله‌گران و افزايش حجم و ارزش معاملات و توجه بيشتر به بازارهاي رسمي طلا همراه با سهولت معاملات مي‌تواند بازوي زرين جديدي براي بازار تلقي شود. با توجه به رونق معاملات طلاي آب شده در بازارهاي غيررسمي، امكان جذب سرمايه‌هاي سرگردان بسياري در اين بازار وجود دارد.
روزشماري براي آغاز به كار معاملات گواهي سپرده كالايي شمش طلا آغاز شده است تا بستر جديدي براي سرمايه‌گذاري و داد و ستد اين فلز گرانبها در بورس كالاي ايران فراهم شود. با توجه به رونق معاملات طلاي آب شده در بازارهاي غيررسمي، امكان جذب سرمايه‌هاي سرگردان بسياري در اين بازار وجود دارد. شمش طلا كه پيش از اين به بازار فيزيكي بورس كالا وارد شده و همچنان نيز مورد داد و ستد قرار مي‌گيرد، از اين پس در بازار مشتقه بورس كالا و تحت اوراق گواهي سپرده كالايي آغاز به كار خواهد كرد. براساس اين تفاهم نامه كه در راستاي تاسيس صندوق سرمايه‌گذاري با پشتوانه طلا منعقد شده، مدت اين تفاهم‌نامه از زمان امضا به مدت سه ماه تعيين شده است و حداقل اوراق معادل ۱۰۰ سوت درنظر گرفته خواهد شد.
خيرمقدم بازار گواهي سپرده به شمش طلا
دكتر عليرضا ناصرپور، معاون توسعه بازار بورس كالاي ايران درخصوص معاملات گواهي سپرده شمش طلا گفت: مكانيزم معاملاتي اوراق گواهي سپرده شمش طلا؛ مكانيزمي مشابه ساير اوراق گواهي سپرده‌اي است كه اكنون در اين بازار مورد داد و ستد متقاضيان قرار مي‌گيرد. گواهي سپرده شمش طلا با توجه به پيگيري شركت هايي كه در حوزه توليد طلا در كشور فعاليت مي‌كنند، راه‌اندازي خواهد شد تا امكان فروش محصولات اين شركت ها كه در قالب شمش‌هاي طلاي استانداردي كه توليد مي‌شود از طريق اوراق گواهي سپرده كالايي فراهم شود. بورس كالا پيگيري‌هاي بسياري براي اين‌كار انجام داده بود اما به دليل ملاحظاتي كه مطرح بود نظير تعيين عيار شمش طلا كه انبار يا خزانه ميزان خلوص طلا يا ارزيابي را بايد انجام دهد و موضوعات ديگري كه مربوط به اندازه قراردادها بود، پيچيدگي‌هايي براي اين معاملات وجود داشت كه راه‌اندازي آن را به تعويق انداخت. در نهايت پس از مدت‌ها پيگيري، اخيراً تفاهم‌نامه‌اي براي راه‌اندازي اين اوراق گواهي سپرده شمش طلا به امضا رسيد. از اين رو اين امكان فراهم شد كه شركت‌هاي توليدكننده شمش طلا وارد اين بازار شده و شمش‌هاي توليدي خود را در خزانه بانك‌هاي مورد پذيرش قرار دهند و با اين كار ورود دارايي و نحوه ارزيابي و عيارسنجي شمش طلا تا حدود زيادي مرتفع شود. پس از آنكه اين مراحل انجام شد طبيعتاً امكان فروش محصول در بازار براي شركت توليدكننده فراهم مي‌شود. ادامه مراحل نيز مشابه ساير محصول‌هايي است كه تاكنون در بازار اوراق گواهي سپرده مورد معامله قرار مي‌گرفتند. هدف از راه‌اندازي معاملات شمش طلا در بازار گواهي سپرده اين است كه به نوعي به تكميل زنجيره دارايي طلا در بورس كالا اقدام كنيم. با توجه به نياز و درخواستي كه براي توليدكنندگان شمش در كشور موجود است، قرار بر اين است كه اين فرآيند تسهيل شود.
اوراق شمش طلا با كاركردي مشابه ساير اوراق گواهي سپرده
معاون توسعه بازار بورس كالاي ايران افزود: چنانچه وزن مجموعه گواهي سپرده‌هاي دارنده آن به ميزان حداقل وزن يك شمش طلا نرسيد اين امكان براي مالك وجود دارد كه يا اوراق خود را در بازار به فروش برساند يا آنكه اگر مايل به تحويل فيزيكي آن نباشد بتواند به نماد بعدي آن را منتقل كند. به عبارت دقيق‌تر اگر دارنده اوراق تمايل به اتمام حضور خود در اين نماد داشته باشد مي‌تواند اقدام به فروش اوراق گواهي سپرده شمش طلا در بورس كالا كند. زيرا دو راه وجود دارد يا لازم است كه به اندازه يك شمش اقدام به خريد كند تا بتواند آن‌را از انبار خارج كند يا آنكه گواهي خود را در بازار به فروش برساند و چنانچه تمايل نداشته باشد هيچ يك از اين دوكار را انجام دهد محدوديتي در مسير انتقال نماد به نمادهاي بعدي براي دارنده اوراق وجود ندارد. همچنين دارندگان اوراق گواهي سپرده شمش طلا محدوديتي براي تحويل شمش خود از خزانه نخواهند داشت و هر فردي كه به ميزان حداقل وزن شمش اوراق دارد مي‌تواند دارايي خود را تحويل بگيرد.
وي در ادامه عنوان كرد: معاملات گواهي سپرده معاملاتي نقدي است كه متقاضي در صورت آنكه اوراق كافي در اختيار داشته باشد، فرداي روز خريد مي‌تواند درخواست تحويل محصول را ارائه دهد. در بازار گواهي سپرده؛ سررسيد صرفا مفهومي است كه با انباردار به‌خاطر موضوعات مربوط به حوزه انبارداري تعريف شده است. اين سررسيد مي‌تواند بسيار بلندمدت تعريف شود يا كوتاه مدت باشد. تعريف سررسيد براي اوراق گواهي سپرده محصولات كشاورزي در بورس كالا به اين دليل كه نگهداري محصولات كشاورزي عمدتاً يا فسادپذير هستند يا با كاهش كيفيت مواجه مي‌شوند محدوديت دارد. اما اين امر در مورد شمش طلا صدق نمي‌كند. از اين رو در اينجا بحث انتقال نماد مطرح مي‌شود كه مشكلي براي آن وجود ندارد.
عيار ۹۹۵ براي شمش‌هاي مورد معامله
ناصرپور به خلوص شمش‌هاي مورد معامله در اين بازار اشاره كرد و گفت خلوص ۹۹۵ براي دارايي پايه اوراق گواهي سپرده شمش طلا در بورس كالا مشخص شده است. نكته‌اي كه وجود دارد براي شروع كار اين است كه شركت‌هاي عرضه‌كننده فعلي عياري نزديك به هم را توليد مي‌كنند اما اين انتظار وجود دارد كه تعداد عرضه‌كنندگان افزايش يابد و چندين شركت بخواهند شمش هاي توليدي خود را در اين بازار عرضه كنند. از اين رو لازم است كه رويكردي طراحي شود كه استاندارد عيار مورد تاييد مشابه هم باشد. براين اساس بررسي‌هاي بيشتري درحال انجام است كه به يك استانداردي دست يابيم كه همه شركت‌ها با استانداردي مشخص توليدكنند. البته كليت استاندارد شمش‌هاي توليدي در كشور ما مشخص است و موضوعي چالش برانگيز در مسير توسعه بازار گواهي سپرده شمش طلا نخواهد بود.
موشكافي جزئيات معاملات رينگ فيزيكي شمش طلا
اولين معامله شمش طلا در رينگ فيزيكي بورس كالا طبق آمار منتشره روي سايت شركت بورس كالاي ايران در ۱۸ شهريور سال ۱۳۸۷ به ثبت رسيده و تاكنون ادامه يافته است. بررسي حجم معاملات اين فلز گرانبها در بورس كالا از فراز و نشيب‌هاي زيادي حكايت دارد كه در مقايسه با ميزان عرضه اين محصول در برخي از برهه‌هاي زماني از عدم جذابيت معاملاتي آن خبر مي‌دهد. از ابتداي سال جاري تاكنون به ميزان ۷۷۳ كيلوگرم شمش طلا در بورس كالا عرضه شده كه از اين ميزان عرضه ۴۷۵ كيلوگرم آن مورد دادوستد متقاضيان قرار گرفته است. متوسط درصد معامله عرضه‌هاي شمش طلا در بورس كالا از ابتداي راه‌اندازي اين معاملات تاكنون ۵۵/ ۳۶ درصد برآورد مي‌شود كه گرچه رقمي چندان برجسته در مقابل ساير كالاهاي عرضه شده در تالار فيزيكي بورس كالا به شمار نمي‌رود اما با درنظر گرفتن اين موضوع كه شمش طلا در زمره فلزات گرانبها دسته‌بندي مي‌شود و كاربردهاي محدودتري نسبت به ساير محصولات صنعتي و معدني دارد اين ميزان دادوستد عرضه‌ها قابل قبول درنظر گرفته مي‌شود.
نقش بازارگردان در بازارهاي مالي – كالايي
توسعه ابزارهاي مالي موجود در بورس كالا در كنار طراحي ابزارهاي جديد در بازارهاي مشتقه و آتي زمينه‌هاي تعميق بستر معاملاتي رسمي كالاهاي كشور را مهيا مي‌كند. اما نقش بازارگردان در رونق عرضه و تقاضاي معاملات كالاها مثبت ارزيابي مي‌شود. به عبارت ساده چنانچه مازاد عرضه در معامله‌اي شكل گرفت و تقاضايي در برابر آن وجود نداشت يا تقاضاي اضافي موجود باشد و محصولي براي عرضه باقي نمانده بود، نقش بازارگردان برجسته مي‌شود. به‌طوري كه به‌عنوان تسهيل‌كننده وارد عرصه شده تا طرفين معامله را به مقاصد خريد يا فروش خود برساند. درواقع بازارگردان‌ها، عرضه تقاضا را در بازارهاي مالي تامين مي‌كنند و اوراق بهادار را در بين فروشندگان و خريداران دست به دست مي‌كنند.
اصلي‌ترين وظايف و اهداف بازارگردان را مي‌توان افزايش نقدشوندگي و وجود عرضه و تقاضا براي اوراق بهادار، كنترل قيمت ورقه بهادار در يك محدوده معين و جلوگيري از نوسانات شديد، كاهش هزينه‌هاي معاملاتي از طريق كاهش شكاف قيمتي خريد و فروش دانست. اگرچه مسووليت‌هاي بازارگردان در بازارهاي گوناگون متفاوت است و به نوع بازاري كه در آن كالا، اوراق بهادار يا قراردادهاي آتي معامله شود بستگي دارد.
نكته قابل توجه اين است كه نبود بازارگردان به معناي توقف معاملات نيست اما مي‌توان بيان كرد كه بعد از ورود بازارگردان به جريان معاملاتي، رونق بيشتري در آنها متصور است. زيرا بازارگردان در صورت وجود هرگونه خلل در طرفين عرضه و تقاضا وارد فرآيند معامله شده و به روان شدن آن كمك مي‌كند.
تكليف بازارگردان اين بازار چه خواهد شد؟
با راه اندازي اوراق گواهي سپرده كالايي اين سوال در ذهن معامله‌گران اين بازار پررنگ خواهد شد كه آيا براي اين بازار نيز همچون ساير اوراق گواهي سپرده يا قراردادهاي آتي كه اكنون در بورس كالا مورد معامله قرار مي‌گيرند بازارگرداني در نظر گرفته نمي‌شود يا برنامه‌اي متفاوت در انتظار بازار گواهي سپرده شمش طلا خواهد بود كه زمينه بروز تحول را در بستر معاملاتي بورس كالا به همراه خواهد داشت. اين فرضيه كه بانك مركزي مي‌تواند دربرگيرنده اين نقش در بستر معاملاتي بورس كالا براي داد و ستدهاي اوراق گواهي سپرده شمش طلا درنظر گرفته شود چندان غيرمنطقي به نظر نمي‌رسد؛ آن هم در شرايطي كه در اختيار داشتن ذخاير طلا براي بانك‌هاي مركزي در جهان و حتي ايران يك عرف جهان شمول به شمار مي‌رود و اين بار هزينه هاي اين رويكرد براي بانك مركزي كمتر خواهد بود. درحالي كه امكان استفاده از نوسان نرخ به منظور مديريت بازار و حتي درآمدزايي ايجاد خواهد شد كه دقيقاً مصداق عيني فعاليت بازارگرداني است. به عبارت ساده‌تر بانك مركزي در اين فرآيند مي‌تواند منابع ريالي خود را به شمش طلا تبديل كرده و در صورت لزوم تحويل گرفته و يا در نوسان نرخ ايفاي نقش كند.
از همه مهم‌تر آن است كه طلاي توليدي در كشور تمام و كمال از پتانسيل دادوستد برخوردار بوده و ذخاير طلاي معدني جذابيت خروج از كشور را از دست خواهد داد. خريد مرسوم و متداول طلا از سوي سرمايه‌گذاران و بازارگردان موجب خواهد شد تا جذابيت سرمايه‌گذاري در ذخاير معدني طلا افزايش چند برابري پيدا كرده آن هم در وضعيتي كه توليد طلا را مي‌توان به‌عنوان يك عملكرد استراتژيك به شمار آورد.
در صورت موفقيت اين شيوه معامله و اثرگذاري آن بر رويكردهاي سرمايه‌گذاري؛ اين پتانسيل وجود دارد كه ظرفيت توليد طلاي معدني در كشور از رقمي نزديك به ۱۲ تن فعلي تا حتي ۳ برابر افزايش يابد. نگاهي به ويژگي‌هاي زمين‌شناسي ايران نشان مي‌دهد كه پتانسيل استحصال طلا در نقاط مختلفي از كشور وجود دارد. با ايجاد اين بازار با فرض وجود تقاضاي دائمي و با احتساب پتانسيل تامين منابع مالي از بازار سرمايه به كمك ابزارهاي مالي چنين احتمالي را مي‌توان با صراحت بالايي فرياد زد.
در صورت توجه واقعي به اين شيوه معامله و استفاده از ظرفيت ابزارهاي مالي همچون صندوق پروژه، صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري ريسك‌پذير و سلف استاندارد موازي پتانسيل تامين مالي معادن جديد طلا به‌وجود مي‌آيد. آن هم در شرايطي كه امكان فروش دائمي توليدات معدني طلا در كشور ادامه خواهد يافت. اين فرآيند يك بازي برد-برد جدي براي اقتصاد كشور است كه ساده‌ترين خروجي آن افزايش ذخاير طلا در بانك مركزي و بازار رسمي بورس كالا خواهد بود.
ويژگي‌هاي مغفول و مهم گواهي سپرده شمش طلا
امكان وثيقه‌گذاري گواهي سپرده شمش طلا يكي از ويژگي‌هاي مهم اين شيوه معاملاتي است كه در كنار نوسان آزادانه بهاي اين كالا، مي‌توان از اين دارايي‌ها به‌عنوان پشتوانه‌اي براي اخذ وام بهره برد. اين در حالي است كه اگر شاهد نوسان سريع قيمت ارز يا تكانه‌هاي تورمي نباشيم يا حتي ركود امكان سودآوري در حتي فرآيندهاي واسطه‌گري را ندهد، مي‌توان از اين بازار بهره برد. نوسان قيمت‌هاي جهاني طلا خود يك معيار مهم براي نوسان نرخ و سودآوري است و شايد بتوان از اين پس، بازار گواهي سپرده شمش طلا را با حجم معاملاتي بالا، يكي از بسترهاي مهم سرمايه‌گذاري در سال‌هاي آينده به شمار آورد. اين در حالي است كه گواهي سپرده شمش طلا بر پايه تجربيات گواهي سكه بنا شده و به سادگي مي‌توان انتظار داشت كه نگراني‌ها يا محدوديت‌هاي اين بازار را در بر نداشته باشد.
وجود بازار طلاي آب شده يكي از واقعيت‌هاي معاملاتي در بازار غيررسمي است كه شايد براي اهل فن ريسك معاملاتي چنداني نداشته باشد ولي اين شرايط براي سرمايه‌گذار عادي اين‌گونه نيست. اين در حالي است كه در معاملات گواهي سپرده شمش چنين ريسك‌هايي متصور نيست و اعتماد از صحت معاملات و ويژگي‌هاي فني و امنيت طلا قطعي است. همچنين هزينه انبارداري در اين شيوه معاملاتي به احتمال قوي ناچيز است كه در مقايسه با سكه طلا از جذابيت بالاتري برخوردار خواهد بود.
آغاز به كار قريب‌الوقوع معاملات گواهي سپرده شمش طلا به معني افزايش خوش‌بيني‌ها به آغاز معاملات ساير گروه‌هاي كالايي در چارچوب گواهي سپرده است كه بر آينده اين بازارها و افزايش شفافيت معاملات اثرگذاري بالايي دارد. استمرار معاملات و امكان داد و ستد روزانه و دريافت و پرداخت ساده‌تر وجه نقد از ساير ويژگي‌هاي اين بازار است كه از هم‌اكنون احتمال موفقيت بالايي دارد.