چالشی به نام سرمایه گذاری در صنعت

در شرایطی که تحریم ها صادرات نفت و به دنبال آن درآمد کشور را در تنگنا قرار داده اند، فرصت مناسبی برای دیگر صنایع چون استیل و زیرمجموعه استیل فراهم شده است تا با افزایش تولیدات و ایجاد ارزش افزوده بیشتر در محصولات خود، جایگاهی مناسب در اقتصاد کسب کنند و از وابستگی کشور به نفت بکاهند. اما صنعت فولاد نیز در مسیر توسعه خود با چالش های گوناگونی از جمله تامین ماشین آلات مواجه هستند. بررسی آمارها نشان می دهد که تشکیل سرمایه ثابت ناخالص ماشین آلات اکثر بخش های اقتصاد کشور در سال های اخیر کاهش یافته است که این مسئله چشم انداز نامناسبی را برای توسعه اقتصادی و صنعتی کشور در سالهای آینده پدید می آورد؛ زیرا ماشین آلات یکی از مهمترین زیرساخت های تولیدند و عدم سرمایه گذاری مناسب در این حوزه مانع رشد اقتصادی کشور خواهد شد.
یکی از پارامترهای مهم دستیابی به رشد اقتصادی در هر کشور مقوله سرمایه گذاری است. سرمایه گذاری، به عنوان موتور محرکه دستیابی به توسعه اقتصادی و اجتماعی، زمینه مناسبی را برای ایجاد زیرساخت های لازم در خصوص توسعه صنعتی و در پی آن افزایش تولید و ارزش افزوده، اشتغال زایی و کاهش فقر فراهم می کند. بررسی میزان رشد تشکیل سرمایه ثابت، یکی از مهمترین معیارها برای سنجش عملکرد اقتصاد کشورها در زمینه سرمایه گذاری به شمار می رود. این شاخص نشان میدهد که به قیمت های ثابت هر سال چه میزان سرمایه در اقتصاد ایجاد شده است. دولتها سعی دارند تا با تقویت تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در بخشهای مختلف اقتصادی، رشد اقتصادی بالاتری را برای خود محقق سازنده مرکز آمار ایران تشکیل سرمایه ثابت ناخالص را به شکل ارزش کل تحصیل منهای فروش یا واگذاری داراییهای ثابت یک تولیدکننده در طول یک دوره حسابداری به علاوه ارزش اضافه شده به داراییهای تولیدشده ناشی از فعالیتهای تولیدی تعریف کرده است.
صنعت ماشین سازی و تولید تجهیزات صنعتی را می توان یکی از مهمترین صنایع استراتژیک و زیربنایی اقتصاد هر کشور قلمداد کرد که رابطه مستقیمی با بخش استیل و زیرمجموعه استیل دارد. این صنعت اگرچه در ایران از پیشینه ای قابل توجه برخوردار است، اما در حال حاضر بسیاری از واحدهای فعال در این حوزه با مشکلات بسیاری در فعالیت خود مواجه اند. برخی از کارشناسان دلیل این مشکلات را عدم توجه و سرمایه گذاری مناسب در این حوزه می دانند. از این رو، بررسی میزان تشکیل سرمایه ناخالص صورت گرفته در این حوزه، تا حد زیادی، نمایانگر میزان سرمایه گذاری های صورت گرفته در تامین ماشین آلات در صنایع مختلف کشور خواهد بود.

بخش خصوصی، پیشتاز رشد صنعتی کشور

پایین بودن میزان سرمایه گذاری مشکلی دیرینه در اقتصاد ایران است و از شرایط اقتصاد کلان کشور نشئت می گیرد. به عقیده کارشناسان، یکی از دلایل رشد اقتصادی نامناسب ایران در سالهای گذشته کاهش میزان سرمایه گذاری و یا پایین بودن حجم آن بوده است. مهمترین شاخص برای سنجش میزان سرمایه گذاری در اقتصاد ایران رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص است که نشان میدهد چه میزان سرمایه در اقتصاد کشور ایجاد شده است.
به گواه آمارهای ارائه شده در گزارش پژوهشکده مرکز آمار ایران، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص کشور در سال ۱۳۹۷، با کاهشی ۵ درصدی نسبت به سال قبل از آن، به رقم 4/101 هزار میلیارد تومان رسیده بوده است. گفتنی است که تشکیل سرمایه ثابت ناخالص کشور در نه ماهه نخست سال گذشته حدود ۷۳ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. برای تحلیل بهتر شاخصهای اقتصادی، بهتر است این ارقام در قالب قیمت سال پایه و با حذف آثار تغییرات قیمت تورمی ارزیابی شوند. به همین منظور، تمامی نرخهای بررسی شده در این گزارش بر اساس قیمت ثابت سال ۱۳۹۰ ارائه شده است. از جمله مهم ترین عوامل اثرگذار بر کاهش تشکیل سرمایه ثابت ناخالص کشور می توان به مسائلی همچون فضای نامناسب کسب و کار کشور، تورم بالا و جهشهای قیمتی، کاهش سرمایه گذاری خارجی و در مجموع افزایش ریسکهای سرمایه گذاری در کشور اشاره کرد.
یکی از معیارهای مهم بررسی وضعیت سرمایه گذاری ها در اقتصاد کشور سهم تشکیل سرمایه ناخالص از تولید ناخالص داخلی کشور است. این شاخص نمادی از الگوهای فعالیتهای اقتصادی کشورها و عاملی مهم در فرایند توسعه پایدار تلقی می شود. آمارهای پژوهشکده مرکز آمار ایران نشان می دهد که سهم تشکیل سرمایه ثابت ناخالص بخش ماشین آلات از مجموع تولید ناخالص داخلی کشور از ۸ درصد در سال ۱۳۹۰ به حدود ۷ درصد در سال ۱۳۹۷ رسیده است و با توجه به آمار نه ماهه سال ۱۳۹۸ پیش بینی می شود که این روند نزولی تا پایان سال گذشته نیز تداوم یافته باشد. گفتنی است که سهم تشکیل سرمایه ساختمان از GDP طی این سال ها کاهش بیشتری داشته و به کمتر از نصف رسیده است به گونه ای که این سهم از ۱۳ درصد در سال ۱۳۹۰ به ۶ درصد در نه ماهه سال ۱۳۹۰ کاهش پیدا کرده است.
در نمودار 1، می توان سهم بخش خصوصی و دولتی از تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در زمینه ماشین آلات در سال های اخیر را مشاهده کرد چنان که دیده می شود بخش خصوصی سهم زیادی از تشکیل سرمایه ثابت ناخالص را در این حوزه به خود اختصاص داده است، به گونه ای که به رغم کاهش ۳۲ درصدی تشکیل سرمایه ثابت ناخالص ماشین آلات در بخش خصوصی، سهم بخش مذکور در تشکیل سرمایه ثابت ناخالص ماشین آلات کشور از ۲۹ درصد در سال ۱۳۸۳ به حدود ۸۷ درصد در سال ۱۳۹۴ رسیده است. تداوم روند موجود و افزایش مشارکت بخش خصوصی در تشکیل سرمایه ثابت ماشین آلات چشم انداز روشنی را پیش روی صنعت کشور قرار می دهد؛ زیرا عموماً بخشهای خصوصی چابک تر از واحدهای دولتی اند و در زمینه هایی همچون افزایش بهره وری و کاهش هزینه ها، که در شرایط امروز از اهمیت بالایی برخوردار شده اند، موفق تر عمل خواهند کرد.

سهم عمده صنعت و خدمات در تشکیل سرمایه ثابت ناخالص

لازمه توسعه اقتصادی در هر کشور عملکرد مناسب و هماهنگ بخشهای مختلف اقتصادی آن کشور است هریک از بخش های صنایع و معادن، کشاورزی و خدمات تا حد زیادی به یکدیگر وابسته اند و عملکرد مناسب هریک از این بخش ها بر بخش های دیگر نیز اثرگذار خواهد بود. امروزه گرایش به مکانیزاسیون و استفاده از ماشین آلات و تجهیزات پیشرفته موجب شده است تا بهره وری بخش های اقتصادی به نحوی چشمگیر افزایش یابد. به همین دلیل، امروزه تامین ماشین آلات به یکی از محورهای اساسی فعالیت و توسعه صنایع تبدیل شده است. در ایران نیز، به گواه آمارهای بانک مرکزی در سال های اخیر میزان بالایی از سرمایه ثابت ناخالص ایجادشده در کشور به بخش ماشین آلات و تجهیزات اختصاص داشته است. در نمودار ۲، می توان سهم بخش های مختلف اقتصاد کشور را از تشکیل سرمايه ناخالص کشور در بخش ماشین آلات در سال های اخیر مشاهده کرد. چنان که دیده می شود. دو بخش خدمات و صنعت و معدن قسمت عمده تشکیل سرمایه ثابت ناخالص ماشین آلات کشور را به خود اختصاص می دهند. بر اساس بررسی های صورت گرفته، سهم بخش خدمات از مجموع تشکیل سرمایه ثابت ناخالص کشور در حوزه ماشین آلات و تجهیزات از 50 درصد در سال ۱۳۸۳ به ۵۶ درصد در سال ۱۳۹۴ افزایش پیدا کرده است. این در حالی است که سهم بخش صنعت و معدن در این حوزه در طول مدت یادشده از 42.8 درصد به ۳۷ درصد کاهش پیدا کرده است، این میزان کاهش در تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در بخش ماشین آلات نشان می دهد که برنامه ریزی مناسبی برای تامین ماشین آلات و تجهیزات مناسب برای بخش صنعت و معدن کشور صورت نگرفته است. اعمال تحریم ها و جلوگیری از واردات ماشین آلات خارجی و پیشرفته و همچنین ناتوانی شرکت های داخلی در زمینه تامین ماشین آلات احتمالا مهم ترین دلایل افت تشکیل سرمایه ثابت ناخالص ماشین آلات در بخش صنعت و معدن هستند.

تولید داخلی، کلید عبور از تحریم ها

امروزه تمامی کشورها سعی دارند تا با برنامه ریزی مناسب به منظور تامین ماشین آلات و تجهیزات مورد نیاز زمینه مناسبی را برای رشد و توسعه اقتصادی خود قراهم کننده ایران نیز به عنوان کشوری درحال توسعه از ظرفیتهای فراوانی برای دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی برخوردار است و به همین دلیل، تقاضای بالایی برای به کارگیری ماشین آلات و تجهیزات دارد. صنعت تولید ماشین آلات و تجهیزات در کشور قدمتی طولانی و درخشان دارد و هم اکنون واحدهای تولیدی مختلف و متعددی در این حوزه در کشور فعال هستند و می کوشند تا در حد توان خود نیاز صنایع داخلی را تامین کنید و از وابستگی آنها به شرکتهای خارجی بکاهند. گفتنی است که عدم دسترسی به تکنولوژی های روز دنیا موجب شده است تا این شرکتها در برخی زمینه ها نتوانند پاسخگوی نیاز صنایع کشور باشند. در نمودار ۳، می توان سهم تشکیل سرمایه ثابت ناخالص ماشین آلات از محل تولیدات داخلی در بخشهای مختلف اقتصاد کشور را مشاهده کرد. چنانکه دیده می شود، بخش های صنعت و معدن و نفت و گاز بیش از سایر بخش های اقتصاد کشور به ماشين آلات و تجهیزات خارجی وابسته هستند دلیل اصلی آن را می توان شرایط خاص این صنایع و نیاز به استفاده از ماشین آلاتی با ظرفیت بالا و تکنولوژیهای پیشرفته دانست.

بر اساس آمارهای ارائه شده، در سالهای اخیر سهم تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در بخش ماشین آلات و تجهیزات از محل تولیدات داخلی عموماً از روندی روبه رشد برخوردار بوده است. ادامه روند کنونی، خصوصاً در شرایط تحریم، اهمیت بالایی در توسعه اقتصاد کشور خواهد داشت؛ زیرا با کاهش وابستگی صنایع به ماشین آلات و تجهیزات خارجی، صنایع فعال در تولید ماشین آلات و تجهیزات صنعتی رونق خواهند گرفت و در کنار جلوگیری از خروج ارز، نقش مهمی در افزایش تولید ناخالص داخلی در کشور خواهند داشت.

منبع: اخبار فلزات