درجه خلوص فلزات معیار مشخص شده ای است که با توجه به آن میزان خالص بودن یک ماده یا فلز تعیین می شود. معمولاً فلزات مختلفی که در طبیعت یافت می شوند و یا در آزمایشگاه ها و مصارف مختلف صنعتی مورد استفاده قرار می گیرند کاملاً خالص نبوده و مقادیری ناخالصی با خود به همراه خواهند داشت. برای آنکه مشخص شود میزان خلوص فلزات چه مقداری است از واحدی به نام واحد درجه خلوص فلزات استفاده می گردد.
درجه خلوص فلزات از یک رابطه ریاضی به دست می‌آید. برای مشخص کردن میزان درجه خلوص فلزات در این معادله، مقدار جرم ماده خالص را بر مقدار جرم ماده ناخالص تقسیم کرده و میزان درجه خلوص فلزات تعیین می شود. در ادامه باید بگوییم که درجه خلوص فلزات مختلف موضوعی است که با توجه به مصارف متفاوت انواع مختلف فلزات مانند فلزات رنگین و یا فلزات آهنی می تواند بسیار مهم و تعیین کننده باشد.
زمانی که می خواهیم یک فلز را در یک صنعت و یا نوع خاصی از مصرف به کار بگیریم حتماً باید از میزان دقیق درجه خلوص آن آگاهی داشته باشیم. چرا که آگاهی کامل درجه خلوص فلزات به ما کمک می‌کند تا ماهیت ماده مورد نظر خود برای مصارف مورد نظر ما را به خوبی شناخته و در نتیجه با آگاهی کامل نسبت به مصرف آن ماده در هر نوع صنعت و یا مصرفی اقدام نماییم.
واحد اندازه گیری درجه خلوص فلزات
واحد اندازه گیری درجه خلوص فلزات عیار بوده که بر مبنای آن میزان خلوص فلزات مختلف مانند طلا و دیگر فلزات گرانبها مشخص می شود. همچنین از این واحد برای مشخص کردن سایر مواد نیز استفاده می گردد. درجه خلوص فلزی مانند طلا معمولاً شامل ۲۴ واحد کامل می باشد. به عنوان مثال وقتی می‌گویند درجه خلوص طلا ۲۴ عیار می باشد یعنی میزان طلای خالص موجود چیزی در حدود ۹۹٫۹ درصد می باشد و وقتی می گویند درجه خلوص طلا ۱۸ عیار است یعنی ۷۵ درصد از آن فلز طلا بوده و ۲۵ درصد مابقی را فلزهای دیگر تشکیل می دهند.
درجه خلوص فلزات در دیگر کشورها
در سایر کشورها درجه خلوص فلزات به قیراط معروف است که به صورت اختصاری با حرف لاتین K مشخص می گردد. البته باید توجه کنیم که این قیراط را با تغییراتی که به عنوان واحد اندازه گیری جرم برای سنگ های قیمتی و مروارید مورد استفاده قرار می گیرد، اشتباه نگیریم چرا که این واحد ۲۲ واحد کاملاً مجزا با کاربری های جدا هستند. در مورد میزان جرم قیراط باید بگوییم که هر قیراط در حدود ۲۰۰ میلی گرم و یا در حدود دو دهم گرم می باشد.
تعیین درجه خلوص فلزات
درجه خلوص سنگ معدن طلا در حالت کلی به دو روش قابل اندازه گیری و مشخص شدن می باشد. در روش اول که روش سنتی به حساب می آید برای مشخص شدن درجه خلوص فلزات طلا، آنها را بر روی سنگ محک و یا سنگ کوارتز می کشند. سپس درجه خلوص طلا را در مقایسه با نمونه های کلیدی از پیش تعیین شده می سنجند. عیار طلاهایی که کمتر از ۱۴ عیار می باشد توسط محلول اسید نیتریک که با غلظت های مختلف قابل ارائه است و همچنین عیار طلا های بالاتر از ۱۴ عیار توسط محلول اسید نیتریک یا تیزاب سلطانی و نمک طعام سنجیده شده و میزان خورندگی نمونه مورد بحث قرار می گیرد در برابر این اسیدها نمونه های از پیش تعیین شده و کلیدی دچار سنجش و چالش می گردد. روش دیگری نیز برای تعیین عیار طلا وجود دارد که آن روش اسپکتروفوتومتر نام دارد، در این روش مقدار معینی از طلای مذکور را به صورت دقیق وزن کشی کرده و سپس آن مقدار طلا را در تیزاب سلطانی به صورت کامل حل می کنند، سپس با توجه به استانداردهای مختلفی که وجود دارد و با کشیدن منحنی لازم عیار نمونه طلای مورد بحث را به صورت کاملاً دقیق محاسبه می کنند.
درجه خلوص فلزات در طلا سازی های دنیا
طلای خالص که در طبیعت یافت می شود دارای نرمی بسیار زیادی است و به همین دلیل برای ساخت و ساز و بسیاری از مصارف و موارد مختلف مناسب می باشد. از همین رو است که بیشتر طلاهایی که در طلا فروشی ها و جواهر فروشی مورد استفاده و خرید و فروش قرار می‌گیرند طلای کاملاً خالص می باشند. در کشورهای مختلف در سراسر دنیا یک یا چند عیار برای طلا سازی بین المللی شناخته شده می باشد. در کشورهای اروپایی از آنجایی که طلاهایی که عیار پایینی دارند قیمت کمتری دارند بسیار بیشتر مورد توجه قرار گرفته و بازار خرید و فروش پر رونق تری دارد اما در کشورهای آسیای شرقی از آنجا که مردم به طلا به عنوان سرمایه نگاه می کنند بیشتر طلاهای با عیار بالا مورد توجه و خرید و داد و ستد مردم این سرزمین ها قرار می گیرد. البته باید بگوییم که شرایط جغرافیایی و آب و هوایی و اقلیمی نیز در این موارد بی تاثیر نبوده و معمولاً در مناطقی از کره زمین که آب و هوای شرجی و گرم و رطوبتی حاکم می باشد، طلاهایی که دارای عیار بالاتری هستند بیشتر مورد توجه ساکنان این منطقه قرار می گیرند. در کشور عزیزمان ایران معمولاً طلا با عیار ۱۸ شناخته می شوند و البته طلاهایی با عیار ۲۰ و ۲۲ هم به رسمیت شناخته شده و مورد داد و ستد قرار می‌گیرد. البته طلاهایی با عیار کمتر از ۱۸ نیز در ایران حضور دارند که بیشتر برای بحث صادرات مورد استفاده قرار می گیرند، ولی میتوان از آنها برای تزریق به بازار داخلی طلا نیز استفاده نمود. معمولاً عیار به کار رفته در سکه ها از انواع مختلف جواهرات بسیار بالاتر بوده و در بعضی موارد نیز از طلای کاملاً خالص برای سکه زنی استفاده می گردد. در کشور عزیزمان ایران انواع مختلف سکه بهار آزادی دارای عیار ۹۰ درصد یعنی چیزی در حدود عیار ۲۱٫۶ می باشند.
منبع: بازار فلز
