فلز قلع که نام کامل آن به لاتین stannum است، به اختصار Sn در جدول تناوبی عناصر نمایش داده می شود. قلع یکی از پر مصرف ترین فلزات در ساخت ترکیبات فلزی و آلیاژهای صنعتی می باشد و به صورت سنگ معدنی از دل زمین استخراج می گردد. اولین معادل استخراج قلع که به طور رسمی با این هدف بنا شد، معادن cornwall واقع در جنوب انگلستان بود.
ویژگی های قلع
بلورهای قلع نقره ای رنگ بوده و از لحاظ ظاهری بسیار شبیه و هم رنگ با فلز نقره می باشد.
این فلز بسیار قابل انعطاف بوده و به راحتی خم می شود. قلع برخلاف دیگر فلزات نرم و ضعیف بوده اما خاصیت چکش پذیری خوبی دارد. همچنین در برابر فرسایش مقاوم بوده و در واکنش با هوا اکسید نمی شود، به همین دلیل از فلز قلع به عنوان پوشش و ماده ترکیبی در بسیاری از سازه های فلزی استفاده می شود، زیرا مانع از اکسید شدن فلز اصلی سازه می گردد. نکته قابل توجه این است که فلز قلع در برابر اسیدهای قوی، مواد قلیایی و نمک های اسیدی مقاومت خود را از دست می دهد، در نتیجه به راحتی واکنش داده و اکسید می‌شود. اکسید های قلع به صورت دانه های سفید و ریز بوده و به آن نمک قلع گفته می شود.
کاربردهای قلع در صنایع
در دوران باستان از قلع در ساخت سکه های برنزی و ظروف مسی بسیار استفاده می شد. البته برای جلوگیری از زنگ زدگی مس، ظروف مسی حتما باید قلع اندود شوند. این کار مانع از تولید ماده سمی حاصل از اکسید مس در اثر حرارت می گردد. البته لازم به ذکر است که هنوز هم برای ساخت ظروف فلزی از فلز قلع جهت روکش کردن فلز اصلی استفاده می‌شود. برای پوشش و عایق کردن فلزاتی همچون سرب، روی و فولاد، فلز قلع مورد استفاده قرار می گیرد.
از آلیاژهایی که از مشتقات فلز قلع به دست می آید می توان به برنز، بابیت، پیوتر، برنز فسفردار، لحیم و فلز سفید ضدزنگ اشاره نمود. برنز از ترکیب دو فلز قلع و مس بوده و به صورت آلیاژ مقاوم در برابر اکسید شدن ساخته می شود.
فلز برنز نیز از قدیم برای ساخت سکه، صفحات خام و تخت جهت ساخت ظروف و وسایل تزیینی و … استفاده می شده و به دلیل وجود قلع در سطح آن ضد زنگ بوده است.
از دیگر کاربرد های رایج فلز قلع که امروزه مصرف زیادی هم دارد، ساخت مفتول های باریک قلع جهت لحیم کاری قطعات الکترونیکی می باشد. مفتول های باریک قلع که به آن سیم لحیم گفته می شود، از ترکیب ۶۰ درصد قلع و ۴۰ درصد سرب بدست می آید.
از فلز قلع و البته اکسید آن در ساخت شیشه های عایق در برابر یخ زدگی و مه، تابلو های شب نما، پلاستیک، تولید رنگ های چاپ، قوطی کنسرو و … نیز بهره برده می شود.
اثرات قلع در بدن انسان و دیگر جانداران
اثرات قلع در شرایط مختلف متفاوت است. این اثرات بستگی به مقدار و غلظت ماده و جانداری که قلع وارد بدن آن شده بستگی دارد. معمولاً قلع از طریق مواد غذایی، تنفس بخارات قلع و تماس پوستی در بدن جذب می گردد. قلع جذب شده در بدن انسان اثرات مختلفی ایجاد می کند. از جمله این اثرات می توان به سوزش چشم، سردرد، شکم درد، سرگیجه و اختلال در تنفس اشاره نمود. در بعضی افراد این اثرات شدیدتر بوده و منجر به آسیب در بافت کبد، کاهش ایمنی بدن و ناهنجاری های مغزی می شود. فلز قلع جذب شده در آب نیز برای جانداران آبزی بسیار خطرناک می باشد. از جمله این اثرات می‌توان به نابودی قارچ ها، جلبک ها و پلانکتون ها اشاره نمود. این جانداران وظیفه تولید اکسیژن در آب را دارند و نبود آنها باعث نابودی جانداران آبزی می شود. همچنین در ماهی ها نیز منجر به اختلال در رشد تخمک ها، تولید مثل و رژیم غذایی آنها می‌شود.
منبع: بازار فلز