سرب فلزی بسیار نرم، انعطاف پذیر و رسانایی نسبتاً ضعیف می باشد و رنگی متمایل به آبی دارد. در برابر خوردگی بسیار مقاوم بوده اما در صورت قرارگیری در معرض هوا لک می شود. سرب اگرچه کاربردهای فراوانی دارد، اما فلزی سمی می باشد.
این فلز در طول تاریخ به شکل گسترده ای در محصولات مختلف از جمله لوازم آرایشی، رنگ، لحیم، لوله و بنزین مورد استفاده قرار می‌گرفت. ویژگی خاص سرب، یعنی انعطاف پذیری و مقاومت آن در برابر خوردگی، آن را به عنوان ماده‌ای مناسب برای ساخت لوله های آب تبدیل می‌کند. حتی رومیان باستان لوله‌های آب خود را از سرب می‌ساختند و برخی معتقدند مسمومیت با سرب، حداقل تا حدودی، به سقوط امپراتوری روم منجر گردیده است.
فلز سرب کجا پیدا می‌شود؟
سرب عنصری طبیعی می باشد که در مقادیر کمی در پوسته زمین یافت می گردد. در حالیکه کاربردهای مفیدی دارد، اما می‌تواند برای انسان و حیوانات سمی باشد و باعث ایجاد اثرات مضر و منفی بر سلامتی شود. فلز سرب را می‌توان در هر قسمت محیط زیست، هوا، خاک، آب و حتی در داخل خانه‌های خود یافت. بخش عمده‌ای از مواجهه انسان با این فلز ناشی از فعالیت‌های انسانی از جمله استفاده از سوخت های فسیلی می باشد. چون استفاده از بنزین دارای سرب در گذشته، برخی از انواع تاسیسات صنعتی و استفاده از رنگ بر پایه سرب در گذشته در خانه ها است. ترکیبات دارای فلز سرب در طیف گسترده‌ای از محصولات موجود در داخل و اطراف خانه‌ها، از جمله رنگ، سرامیک، لوله و مواد لوله کشی، لحیم کاری، بنزین، باتری، مهمات و لوازم آرایشی استفاده شده است.
هنگامی که فلز سرب از طریق منابع صنعتی یا هواپیماهای با موتور احتراق وارد هوا می شود، ممکن است مسافت های طولانی را قبل از استقرار به زمین، جایی که معمولا به ذرات خاک می‌چسبد، طی کند. بسته به نوع ترکیب سرب و خصوصیات خاک ممکن است سرب از خاک به آب‌های زیرزمینی منتقل شود.
فلز سرب در طبیعت
فلز سرب فلزی کاملاً درخشان و متمایل به آبی است و تنها حدود 0.0013 درصد پوسته زمین را تشکیل می‌دهد. این مورد بسیار کمیاب محسوب نمی‌شود، زیرا نسبتاً گسترده بوده و استخراج آن آسان است. فلز سرب به طور معمول در مقادیر بسیار کمی در سنگ معدن‌هایی نظیر گالن، آنگلزیت و سرویسیت وجود دارد.
نماد شیمیایی فلز سرب Pb است، که از کلمه لاتین plumbum گرفته شده است، به معنای کارخانه آب است که به دوران باستان اشاره می‌کند، زمانی که این فلز به طور گسترده در ساخت لوله‌های آب مورد استفاده قرار می‌گرفت. اگرچه ۲۷ ایزوتوپ سرب وجود دارد، تنها چهار مورد آن پایدار در نظر گرفته می‌شوند.
کاربرد فلز سرب
فلز سرب از آنجایی که خورده نمی شود، برای ساخت تجهیزات نگهداری اسید های خورنده بسیار مناسب می باشد. به عنوان مثال، از سرب برای ساخت مخازن حمل و نگهداری مایعات خورنده مانند سولفوریک اسید، استفاده می شود. همچنین از آنها برای ساخت باتری‌های اسید سرب استفاده می‌شود، مانند نمونه‌هایی که امروزه در خودروها وجود دارد.
سرب به دلیل چگالی کم و توانایی جذب لرزش، محافظ بسیار خوبی در برابر انواع مختلف پرتوهای مضر مانند موارد موجود در دستگاه های اشعه ایکس و راکتورهای هسته‌ای می باشد. از فلز سرب هنوز هم در ساخت برخی از گلوله های جنگی و مهمات استفاده می‌شود. اما با توجه به سمی بودن این فلز توصیه می‌شود که از آن برای ساخت بنزین و محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده نشود.
مصارف تجاری فلز سرب
مصارف تجاری فلز سرب در ساخت باتری های سرب اسیدی خودروها می باشد. این ماده در مهمات جنگی و به عنوان ترکیب سازنده لحیم، آلیاژهای بلبرینگ، آلیاژهای قابل جابجایی و پیست استفاده می‌شود. در ماشین آلات سنگین و صنعتی، از ورق‌ها و سایر قطعات ساخته شده از ترکیبات سرب ممکن است برای کم شدن صدا و لرزش استفاده گردد. از آنجایی که سرب به طور موثر تابش الکترومغناطیسی طول موج کوتاه را جذب می‌کند، از آن به عنوان محافظ در اطراف راکتورهای هسته‌ای، شتاب دهنده ذرات، تجهیزات اشعه ایکس و ظروف مورد استفاده برای حمل و نگهداری مواد رادیواکتیو استفاده می‌شود.
ظروف شیشه‌ای با کیفیت بالا (کریستال سرب) حاوی حداکثر ۳۰ درصد Litharge (اکسید سرب آلفا) است که باعث افزایش ضریب شکست، درخشش، استحکام و تاب آوری شیشه می‌شود. این اکسید همچنین به عنوان یک خشک کن در لاک‌ها و ساخت پلمپ سدیم مورد استفاده قرار می‌گیرد که برای از بین بردن تریول‌های بد بو (خانواده‌ای از ترکیبات آلی حاوی گوگرد) از بنزین استفاده می‌شود.
سرب خشک چیست و چه کاربردی دارد؟
سرب خشک آلیاژی از سرب و آنتیموان است که برای ساخت باتری‌های سرب اسیدی خودروها به کار برده می شود.
چه کسانی در تماس با فلز سرب بیشتر آسیب پذیر هستند؟
تماس با فلز سرب به ویژه برای کودکان و زنان باردار خطرناک می باشد. کودکان به دلیل اینکه بدن آنها در حال رشد است، نسبت به بزرگسالان سرب بیشتری جذب می‌کنند و مغز و سیستم عصبی آنها نسبت به اثرات مخرب سرب حساس‌تر است. بزرگسالان به ویژه زنان باردار ممکن است در اثر خوردن و آشامیدن مواد غذایی یا آب حاوی سرب یا از ظروف یا لیوان‌های حاوی سرب در معرض آسیب دیدن از تماس با فلز سرب قرار گیرند.
منبع: بازار فلز