محمدحسن نباتچیان (کارشناس بازار فلزات) : مهم‌ترین بازار مواد نسوز یعنی صنایع فولادی، در اثر مازاد عرضه، سیاست‌های کاهش آلاینده‌ها و تنش‌های تجاری تحت فشار قرار دارد که این عوامل، موجب انتقال فشار به صنایع مواد نسوز شده است.
در عرصه جهانی، مواد نسوز، سال نه چندان دلچسب دیگری را پشت‌سر گذاشت. براساس گزارش شرکت Beroe از تجارت مواد نسوز در سال ۲۰۱۹، به دلیل مازاد عرضه و رقابت شدید بین ۱۵۰۰ تامین‌کننده مواد نسوز در جهان، بازار طی سال گذشته به کام خریداران بوده است. با توجه به وضعیت صنعت فولاد و وضعیت بزرگ‌ترین متقاضیان مواد نسوز که با مازاد عرضه و قیمت‌های پایین مواجه‌اند، این تصویر در سال ۲۰۲۰ نیز تغییر نخواهد کرد؛ بنابراین در سال‌جاری، رقابت برای فروش مواد نسوز به تولیدکنندگان فولاد افزایش خواهد یافت.
استفان بورگاس، رئیس سابق انجمن جهانی مواد نسوز و مدیرعامل دفتر استرالیای شرکت تولید مواد نسوز RHI طی سخنانی در کنفرانس بین‌المللی مواد نسوز (UNITECR) در ژاپن، ضمن ابراز نگرانی از متمرکز شدن بازار اعلام کرد: صنایع مواد نسوز باید شهامت مواجهه با آینده را داشته باشند. اگر ما در مسیر قبلی ادامه دهیم، این صنعت کوچک و کوچک‌تر خواهد شد.ریسک یکسان شدن محصولات نسوز، صرف‌نظر از آنکه تولید کدام شرکت است، خطر تازه‌ای نبوده و همواره یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌های صنعت مواد نسوز به شمار می‌رود؛ زیرا باعث کاهش قدرت تولیدکنندگان در قیمت‌گذاری شده و خطر بعدی آن عرضه مازاد بر نیاز بازار است.در پاسخ به تقاضای خریداران جهت استانداردسازی محصولات، برخی از بخش‌های محصولات نسوز به‌خصوص مواد خام گرفتار چنین وضعیتی شده‌اند. شرکت CUMI هند که با بخش الکترو معدنی (EMD) به تولید مواد معدنی نسوز شامل آلومینای ذوب‌شده قهوه‌ای و سفید، کاربید سیلیکون و مواد زیرکونیا و غیره می‌پردازد، در بخش کامودیتی بازار فعالیت می‌کند؛ در این بخش با محوریت بازار، نوسانات قیمت نیز محسوس خواهد بود.
با کاهش میزان مصرف مخصوص مواد نسوز (میزان مصرف نسوز در هر تن فولاد تولیدی) امکان چانه‌زنی در قیمت نیز برای تولیدکنندگان کم شده و انجمن جهانی فولاد (Worldsteel) نیز به دلیل مازاد عرضه، به افت قیمت‌ها برای تولیدکنندگان فولاد اشاره می‌کند. ظرفیت مازاد تولید، یک مشکل جهانی نیازمند راه‌حل است. سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD) در سال ۲۰۱۹، ظرفیت مازاد تولید فولاد جهان را حدود ۴۲۵ میلیون تن برآورد می‌کند. البته انجمن جهانی فولاد به این اشاره دارد که این میزان، بسیار کمتر از ۷۳۷ میلیون تن ظرفیت مازاد اعلامی در سال ۲۰۱۷ است.موضع انجمن جهانی فولاد این است که دولت‌ها با پیشبرد سیاست‌ها و اعتماد به نقش نیروهای تعیین‌کننده بازار، به بازسازی سریع و به‌موقع ساختار صنعت فولاد بپردازند. انجمن جهانی فولاد معتقد است با پیروی سیاست‌گذاران از توصیه‌هایش، تقاضای مواد نسوز نیز به حداکثر برسد. رقابت فشرده میان تامین‌کنندگان موادنسوز برای دستیابی به مشتریان فولادی به این معنی است که تامین مواد نسوز در میان اغلب فولادسازان دغدغه جدی نیست.مشکل بعدی صنعت فولاد، سیاست‌های کاهش آلاینده‌هاست.
سخنگوی این انجمن معتقد است، چالش جدی فناوری در صنعت فولاد، تغییرات اقلیمی است و این صنعت، سهم ۷ تا ۹ درصد از انتشار کربن در جهان را در اختیار دارد؛ بنابراین تمرکز فعلی این صنعت، یافتن فناوری‌های کاهش تولید دی‌اکسید کربن در فولادسازی است.براساس نظر UK STEEL، موضوع مهم دیگر برای فولادسازان که بر مواد نسوز نیز تاثیرگذار بوده، گسترش ارتباطات و تجارت نامطلوب بین‌المللی است؛ به‌خصوص برای فولادسازان بریتانیایی که خروج از اتحادیه اروپا برای آنها مساله‌ساز شده است. همچنین بر اثر جنگ‌های تجاری، علاوه بر دامپینگ، موانع حمایتی زیادی نیز شکل گرفته که به‌عنوان مثال می‌توان به تعرفه واردات ۲۵ درصد در ایالات‌متحده اشاره کرد.درحالی‌که فولاد در راس تنش‌های تجاری بین آمریکا، چین و اتحادیه اروپا بود، با تصمیم نهایی آمریکا بر عدم وضع تعرفه بر مواد نسوز، این محصولات خارج از شعاع درگیری قرار داشت؛ تصمیمی که با انتقاد فولادسازان آمریکایی نیز مواجه شد. با این حال، تهدید وضع تعرفه، در صنعت نسوز به‌خصوص برای شرکت‌های چینی و تولیدکنندگان بین‌المللی مستقر در چین، موجب بروز تردیدها و عدم قطعیت شده است. در نیمه اول ۲۰۱۹، دو شرکت انگلیسی مواد نسوز Vesuvius و RHI، در مواضع خود به آثار مخرب تنش‌های ژئوپلیتیک، موانع تجاری و تعرفه‌های جدید بر تجارت جهانی و افزایش مخاطرات کسب‌وکار اشاره کردند. همچنین به این مخاطرات، باید به دشواری رفع این منازعات نیز اشاره کرد.
نوآوری در مواد نسوز
به‌‌رغم آنکه صنایع مواد نسوز عادت به جابه‌جایی تقاضا در صنایع پایین‌دستی مانند سیمان، شیشه و ریخته‌گری دارد، برخی مانند استفان بورگاس معتقدند که این تمایل به پیروی به‌جای رهبری بازار، باعث انفعال صنعت شده است و باید فعالانه به نوآوری پرداخت تا در بازارهای مصرف نهایی تحولات ساختاری ایجاد کرد.پروفسور «وی بیل لی فِرِنگ» مدیرعامل موسسه علم و فناوری امنیت که سِمَت مشاور فنی شرکت RHI را نیز برعهده دارد، معتقد است شرکت‌های تولید مواد نسوز باید جلوتر از بازارهای خود حرکت کنند؛ در این راستا گروه کوچکی از متخصصان بین‌المللی، هر سال دو مرتبه با مدیران فنی شرکت‌ها دیدار می‌کنند تا مسیر آینده نوآوری و هدایت تحقیق و توسعه در آتیه صنعت را بیابند. تاکنون فناوری‌های جدید برای بهره‌گیری در این صنعت آزمایش شده‌اند؛ از حسگرها و سیستم‌های پایش برای بهبود کنترل تا بیگ‌دیتا و استفاده از هوش مصنوعی و تکنیک‌های یادگیری ماشین برای آنالیز محصولات خروجی.
به عقیده وی، آینده از آنِ سیستم‌های پیچیده چهارگانه و غیراکسیدی خواهد بود و با بهره‌گیری از یادگیری ماشین، ترکیبات جدیدی از مواد نسوز با خواص بهبودیافته طراحی خواهدشد.تمایل شرکت‌ها، سرمایه‌گذاری بر «تحقیق و توسعه صنعت محور» در نزدیکی موقعیت قرارگیری کارخانه‌های اصلی تولید است. به‌عنوان مثال شرکت Vesuvius، فعالیت‌های تحقیق و توسعه خود را به‌عنوان اولویت اصلی شرکت خود، در شهر سوژو چین انجام می‌دهد. این شرکت اعلام کرده است که درحال طراحی ۶ گروه محصول جدید در بازه ۱۸ ماهه بوده و در ۶ ماه ابتدایی ۲۰۱۹ معادل ۲۰ میلیون دلار برای نوآوری هزینه کرده است. شرکت RHI نیز ۲/ ۲ درصد از درآمد خود، معادل ۳۱ میلیون یورو را در شش ماه ابتدایی ۲۰۱۹ برای نوآوری اختصاص داده‌است.شرکت‌های کوچک‌تر تولیدی نیز به‌‌رغم اختصاص ارقام جزئی، به‌وسیله تحقیق و توسعه به‌دنبال کاهش آلایندگی و افزایش بازدهی انرژی محصولات خود با استفاده از فناوری‌های جدید هستند.به‌طور حتم برای فولادسازان در سراسر دنیا نمی‌توان یک نسخه واحد پیچید اما مجموعه‌ای از فناوری‌ها به‌وجود خواهد آمد که انتشار دی‌اکسید کربن در صنایع فولادسازی را به‌طور معناداری کاهش خواهد داد؛ از این میان می‌توان به پروژه‌های با سوخت هیدروژن در سوئد، عدم انتشار کربن در امارات و پروژه‌های بیواتانول در بعضی فولادسازی‌ها اشاره کرد که نشان‌دهنده تلاش فولادسازان برای کاهش انتشار کربن است.
دورنمای بازار مواد نسوز
احساس کلی در بازار مواد نسوز این است که برای تولیدکنندگان، شرایط به‌جای بهبود، نامساعدتر خواهد شد. Vesuvius در ماه جولای اعلام کرد که در نیمه‌اول سال ۲۰۱۹، در بازارهای مصرف با چالش مواجه بوده و برای نیمه دوم سال نیز انتظار بهبود ندارد. البته شرکت‌های خوش‌بین‌تر، معتقدند با گسترش تولیدکنندگان فولاد و صنایع ریخته‌گری، بازار آنها نیز در میان مدت و بلندمدت روبه گسترش خواهدبود. سایر شرکت‌ها نیز پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت تیره‌وتار و پیش‌بینی بلندمدت مثبت‌تری از بازار ارائه داده‌اند.به‌نظر می‌رسد با بازسازی صنعت فولاد، اندازه و شکل صنعت موادنسوز به‌صورت فعلی باقی خواهد ماند، اما مطابق گفته بورگاس، صنعت نسوز باید شهامت مواجهه با آینده را داشته باشد؛ آینده‌ای که بسیاری معتقدند با انقباض این صنعت همراه خواهد بود.